Nowe

Pierwsze wzmianki pisane o Nowem pochodzą z połowy XIII wieku, jednak samo miasto istniało zapewne dużo wcześniej. W drugiej połowie XIII wieku nastąpił rozwój miasta czego dowodem jest utworzenie kasztelanii oraz sprowadzenie franciszkanów. W 1302 roku właściciele miasta ród Święców wystawił dokument uznawany za pierwszy akt lokacyjny. W 1308 roku miasto zdobyli i prawdopodobnie zniszczyli Krzyżacy. Dopiero w 1350 r. wielki mistrz Heindrich Düssemer von Arffenberg nadał miastu nowy przywilej lokacyjny. Budowę zamku w Nowem rozpoczęli Krzyżacy najprawdopodobniej około połowy XIV w., na miejscu kasztelańskiego grodu. Był to jeden z najmniejszych zamków krzyżackich na Pomorzu. Składał się z trzykondygnacyjnego budynku mieszkalnego i obwodu muru połączonego z obwarowaniami miejskimi. Prawdopodobnie od strony miasta odgraniczał zamek oddzielny mur, być może poprzedzony fosą. Najniższa kondygnacja przeznaczona była na pomieszczenia gospodarcze. Na pierwszym piętrze znajdowały się pokoje brata zakonnego sprawującego pieczę nad zamkiem. Obok umieszczono refektarz, kaplicę zamkową i pokój gościnny. Najwyższą kondygnację przeznaczono na spichlerze i magazyny.

W połowie XV wieku mieszczanie nowscy aktywnie włączyli się w nurt opozycji antykrzyżackiej, co ostatecznie zaowocowało włączeniem Nowego do Prus Królewskich. Druga połowa XV wieku i wiek XVI to okres stabilizacji zakłócany nieznacznymi niepokojami związanymi ze zmianami koniunkturalnymi w handlu. Handel obok uprawy roli odegrał znaczącą rolę w rozwoju miasta. Nowe i zamieszkujący je kupcy umiejętnie wykorzystywali nadwiślańskie położenie miasta i możliwości transportowe Wisły. Nadzwyczaj prężnie rozwijał się ruch cechowy i rzemiosło. Do Mątaw, Zajączkowa i Tryla napłynęli osadnicy holenderscy – Menonici, którzy na trwale zmienili krajobraz nadwiślańskich wsi.

XVII-wieczne wojny polsko-szwedzkie doprowadziły do katastrofy demograficznej i zniszczenia miasta. Społeczność miasta przetrzebiły kolejne fale zarazy zwane czarną śmiercią. W kolejnym wieku sytuacja demograficzna i ekonomiczna nie poprawiła się. Rok 1772 przyniósł przyłączenie Nowego do monarchii pruskiej. W XIX wieku nastąpiły przeobrażenia w ustroju politycznym i gospodarczym oraz nasilił się ruch kolonizacyjny. Miasto powoli podnosiło się z upadku, wzrastała liczba mieszkańców. Koniec XIX i początek XX wieku przyniósł budowę nowoczesnej infrastruktury komunalnej: wodociągów, gazowni, kolei, szkoły, rzeźni i pierwsze prace elektryfikacyjne. Rok 1920 przyniósł powrót Nowego do Polski. W okresie następnych, trudnych pod względem gospodarczym, lat w Nowem rozwinął się przemysł meblowy. 19 lutego 1945 roku wojska radzieckie wkroczyły do miasta. Okres powojenny spowodował industrializację miasta, rozwinęła się edukacja oraz mieszkalnictwo jednorodzinne oraz spółdzielcze.